Có con, có cháu, mà rồi chơ vơ một mình trong cái ngõ hẻm Khâm Thiên, người đàn bà Huế không than thở với ai, không trách Giời, trách Phật, buồn khổ quá, mụ chỉ ca đôi tiếng, có tiền thì ra quán uống chơi vài cút rượu, xong rồi mụ lầm lì trở về nhà – ấy là một cái xó bụi bậm và đầy mạng nhện người ta không chứa ô tô nữa, mụ nằm lăn ra, mụ hò vài ba câu như ngày xuân xanh ở kinh kỳ.
Con mụ Một là một anh chàng thư ký, có vợ, có đứa con giai bảy tuổị
Vợ anh chàng là một chị gái giăng hoa gặp nhau ở đâu, lấy nhau ở chỗ nào, có con rồi thôi thì cũng chả cần nhớ làm chi nữạ Miễn là cứ yêu nhaụ Yêu nhau quá đến nỗi quên rằng trên đời còn có một mẹ già đang đau và đang ghen âm thầm cái “tình mẹ con” của mụ đã bị ả gái giăng hoa, người nàng dâu của mụ, chiếm đoạt mất rồị Người con giai yêu quý có nhìn đến mụ nữa đâụ Huống chi, người nàng dâu, một hôm, lại ton hót với chồng rằng:
– Tôi thấy người ta đồn dạo này bà ấy nghiện rượu, nghiện thuốc phiện, đêm nào cũng ca hát với một lão thày đờn.
Người con giai tê tái, rình xem một đêm khuyạ Quả nhiên, gã nhìn thấy vậỵ Gã lướt qua mặt mụ, cố ý bật que diêm châm thuốc lá cho mẹ rõ mặt mình, gã cười nhạt rồi gã lao mình ra đị Gã xin đổi ngay vào một tỉnh miền Trung Kỳ, đem cả vợ con theọ
Mụ Một khóc sậm sụt liền ba tháng. Nhớ con năm phần, nhớ cháu cả mười phần. Cái thằng bé kháu khỉnh, mập như con ông Bụt.
Thỉnh thoảng, trước kia, thằng bé được bố dắt đến ngõ thăm bà, thì nó quấn lấy cổ bà, bà cũng ôm chầm lấy cháu mà hôn:
– Cháu bà đấy à? Cháu có nhớ bà không? Chứ bà nhớ thương đến đứt ruột, đứt gan, cháu ạ…
Mụ khóc trên tay cháu, rỏ nước mắt xuống bàn tay cháụ Thằng bé không chùi vào áo, nó đưa bàn tay lên môi:
– Bà ơi, nước mắt sao mặn thế, a bà?
Mụ nheo mắt nhìn cháu, cắn vào má cháu:
– Nước mắt và máu đều mặn cả. Thế cháu đã nếm nước mắt của ba cháu chưả
Thằng bé ngây ngô:
– Chưạ Ba cháu chả bao giờ khóc như bà
Mụ ngùi ngùi:
– Hôm nào cháu thử bảo ba cháu khóc, rồi cháu nếm xem nước mắt ba có mặn giống nước mắt bà không, cháu ạ.
Người con giai nghe mẹ nói, cúi gục đầu nhìn xuống đất. Lần thăm ấy, gã biếu mụ nhiều tiền hơn mọi lần:
– … Để mẹ đong cái gạo trắng mà ăn. Gạo hẩm thế này, nuốt làm sao được.
Rồi gã cầm tay mụ, ngập ngừng:
– Thôi thì trăm giận nghìn hờn mẹ bỏ đi chọ Mẹ về ở với chúng con. Mẹ lẩn quất thế này, con xấu hổ với người ta, mà cháu thì nó nhớ…
Mụ thở dài:
– Con ơi, mẹ còn muốn nhìn mặt nó làm chi nữạ Nó lăng loàn, nó có coi mẹ ra gì đâụ Con cứ để mẹ ở đây, ngày nào mẹ chết thì con làm ma cho mẹ. Sau ba năm rồi, con có thương mẹ thì nhớ đem nắm xương khô của mẹ về Huế mà táng ở bên mồ ông ngoại, bà ngoại con dưới chân núi đó…
Mụ nghẹn lời, khóc như mưa như gió. Mụ khóc một lúc lâu, vừa ngẩng lên thì nàng dâu mụ đã đứng ngoài đầu ngõ rít răng gọi thằng cháu mụ:
– Đi về thằng kiạ Bố mày muốn ở đấy với người ta thì cứ ở. Tao không cần.
Người con giai đành lẳng lặng chạy theo đứa bé ra khôi ngõ. Tiếng nàng dâu mụ còn rít róng mãi ngoài đường.
Bữa ấy, mụ Một lại ra quán uống đủ ba cút rượụ Mụ lao đao về ngõ; mới bước chân vào cửa đã thấy ông hai út ngồi đợi đấy rồị Như mọi lần ông mang cả khay đèn đến, ông đang sửa bấc, mụ bèn reo lên:
– May quá, thày út à. Tui đang buồn, tui đang saỵ Thày ôi, lại gặp cố nhân, thế thì lại đờn vài khúc mà nghe chơi, ca vài câu mà nghe chơi, chớ không gặp thày thì chừ tui đã treo cổ tui lên xà nhà cho rồi kiếp…
Thày út chỉ “dạ”, lặng đi một lúc mới ngậm ngùi:
– Chết chi cho uổng bà bạn ôi! Đời còn vui lắm bà, nếu cứ được vui mãi như thế nàỵ
Cả hai người hút xong chừng mươi điếu thuốc, thày út lên dây đờn, dạọ Mụ Một hắng giọng, ngồi lên, đôi mắt ướt mờ, nhìn vào ngọn lửa đèn đăm đăm.
Tết đến rồị Kẻ giầu sắm tết. Cái dân xóm nghèo của mụ Một cũng bắt đầu bàn về tết và lo tết.
Nắng hoe hoe ấm chảy trên dòng nước cống ngang cửa mụ. Những con muỗi ngày, ở dòng nước cống, bay rỡn nắng, trắng lên như đám bụị
Mụ Một ngồi sưởi nắng, ôm con chó vào trong lòng.
Con chó vàng của mụ, từ đầu chưa ai biết, vì mụ đã dắt đi cầm cho một mụ chủ cô đầụ Con chó hay bậy, hay cắn khách, đã một lần dám chui vào gậm giường Hồng Kông rình tha áo quần của một ông tham biện nhân tình mụ chủ cô đầu, mụ chủ đánh nó một trận đau rồi đuổi về với mụ Một.
Hôm ấy mụ Một ngồi thụp xuống, giang cả hai cánh tay gầy ra đón nó, như những khi đón thằng cháu quý được bố dắt đến thăm mình. Mụ cũng đã khóc trên đầu nó, mụ đã ra ngoài ô mua một mớ xương bò về làm tiệc đãi nó, để tỏ chút tình chút nghĩa với nhaụ
Ngày còn đứa cháu ở bên mụ, đứa cháu vẫn là bạn thân của nó. Chúng chơi, chúng nghịch cùng nhau suốt ngàỵ
Ngày mụ ra đi, con chó cũng theo đị Mụ lại bầu bạn với nó, để nhìn thấy nó mà được nhớ đến thằng cháu yêụ
Thế mà túng bấn quá, mụ đã phải đem cầm cho mụ chủ cô đầụ